Wiek i doświadczenie kierowców ma duży wpływ na ryzyko udziału w wypadku drogowym. W krajach OECD młodzi kierowcy stanowią około 27% kierowców będących ofiarami śmiertelnymi wypadków drogowych, mimo że ta grupa wiekowa stanowi jedynie ok. 10% populacji. Ponadto od 20 do 30% ofiar śmiertelnych jest skutkiem wypadków drogowych, w których uczestniczą młodzi kierowcy.
Wypadkowe wskaźniki śmiertelności młodych kierowców – mężczyzn są blisko trzykrotnie wyższe od statystyk śmiertelności młodych kierowców – kobiet. W niektórych z badanych krajów wskaźnik relatywnego ryzyka grupy młodych mężczyzn rośnie, w porównaniu z innymi grupami kierowców. W Polsce sytuacja jest podobna. Kierowcy poniżej 25 lat to 10% populacji, tymczasem powodują oni 21% wypadków i stanowią 30% śmiertelnych ofiar w wypadkach samochodów osobowych.
Z badań przeprowadzonych przez Instytut Transportu Samochodowego wynika, że w ponad 30% wypadków uczestniczą kierowcy ze stażem krótszym niż 2 lata, a wśród nich przeważają ludzie w wieku od 18 do 24 lat. Wypadki drogowe są jedną z głównych przyczyn nagłych zgonów w Polsce, a w grupie ludzi młodych – pierwszą. Młodzi kierowcy stwarzają większe zagrożenie dla siebie, swoich pasażerów i innych użytkowników drogi niż pozostali kierowcy. W wypadkach z udziałem tej grupy wiekowej na każdego młodego zabitego kierowcę przypada ok. 1,3 zabitego innego użytkownika drogi.
Wypadki z udziałem młodych kierowców znacznie różnią się od tych z udziałem kierowców doświadczonych. Więcej z nich ma miejsce w nocy, często są to wypadki bez udziału innego pojazdu powstające w wyniku utraty kontroli nad pojazdem lub/i niedostosowania prędkości do warunków ruchu. Nie bez znaczenia jest też fakt, że nawet spożycie alkoholu w małych ilościach ma znacznie większy wpływ na młodych kierowców niż na osoby starsze i bardziej doświadczone.
Młody wiek kierowcy
Ryzyko wypadku jest uzależnione od wieku kierowcy. Objawia się to
poprzez brak właściwej oceny ryzyka i doświadczenia związanego z ruchem
drogowym, wpływ pasażerów, młodociany egocentryzm oraz brak dojrzałości
emocjonalnej.
Wystawianie się na ryzyko jest jednym z cech stylu życia młodych
ludzi. Częściej podróżują w nocy oraz w weekendy i w towarzystwie swoich
przyjaciół. Analiza wypadków, które zdarzyły się w nocy w grupie
młodych kierowców, wykazała, że najczęściej zdarzają się one w dni wolne
od pracy podczas powrotu z dyskotek, pubów lub prywatek. Problem ten
jest szczególnie widoczny wśród młodych mieszkańców terenów
niezabudowanych, których droga powrotu do domu jest dłuższa. Prowadzenie
samochodu przez młodego człowieka daje mu możliwość poczucia się jak
dorosły. Samodzielne prowadzenie pojazdu daje im poczucie niezależności
od np. rodziców. Prowadzenie samochodu daje możliwość przekraczania
pewnych barier. Młodzi ludzie popisując się wśród znajomych
niebezpiecznym stylem prowadzenia samochodu, podnoszą poczucie własnej
wartości.
Wpływ pasażerów
Badania dowodzą, że młodzi mężczyźni wierzą, że im lepiej wg. nich prowadzą samochód, tym wyższy jest ich status w grupie. Oddziaływanie grupy jest odczuwalne nawet gdy młody kierowca znajduje się sam w samochodzie.
Młodociany egocentryzm
Wśród młodych ludzi stwierdzono pewien rodzaj egocentryzmu. Uważają, że
problem wypadków ich nie dotyczy. Cyt:”to nie może mi się przytrafić”.
Brak dojrzałości emocjonalnej młodego kierowcy jest dodatkowym
czynnikiem ryzyka. Zdolność poznawcza nie jest jeszcze całkowicie
rozwinięta. Wyobraźnia przestrzenna rozwija się u człowieka do 22 roku
życia, podczas gdy myślenie abstrakcyjne nie jest jeszcze optymalnie
rozwinięte. W związku z tym nie mogą przewidywać przyszłych zdarzeń w
należyty sposób.
Niedoświadczeni
Im mniejsze doświadczenie w prowadzeniu pojazdu, tym
większe ryzyko wypadku. Niedoświadczeni kierowcy są ograniczani przez:
niedostatecznie wykształconą umiejętność oceny ryzyka, przecenianie
swoich umiejętności, zbyt wolno wykonywane czynności sterownicze
pojazdem, utrwalanie nieprawidłowych zachowań.Młodzi kierowcy nie
dostrzegają ryzyka, nie monitorują należycie zmian w otaczającym ich
ruchu drogowym. Koncentrują się bardziej na niebezpieczeństwach
związanych z infrastrukturą drogową, takich jak wąska droga, stan
nawierzchni, zbliżające się skrzyżowanie, niż na innych uczestnikach
ruchu. Przecenianie swoich umiejętności. To zjawisko w większym stopniu
dotyczy płci męskiej, kobiety ostrożniej oceniają poziom swoich
umiejętności jako kierowcy. Znacznie częściej młodzi mężczyźni prowadzą w
sposób przekraczający ich umiejętności i ustępują dopiero po kilku
krytycznych sytuacjach – czyli kolizjach lub co gorsza wypadkach.
Zbyt wolno wykonywane czynności sterownicze pojazdem to problem,
który pochłania uwagę początkującego kierowcy. W związku z tym
niedoświadczeni kierowcy mają problemy w wykonaniu kilku czynności na
raz. W konsekwencji umykają im istotne informacje i brakuje poprawnej
reakcji. Kombinacja wyżej opisanych czynników podnosi ryzyko wypadku u
niedoświadczonego kierowcy. Kierowca utrwala nieprawidłowe zachowania
ciągu pierwszego roku po otrzymaniu prawa jazdy. Spowodowane jest to
brakiem „instruktora”, który zwróciłby uwagę na utrwalane nieprawidłowe
zachowania, gdyż system szkolenia i egzaminowania powoduje, że nauka
jazdy nie powinna kończyć się w momencie otrzymania dokumentu.
Przyczyny i skutki
Nauka
jazdy wymaga praktyki, zanim wysoki poziom umiejętności do prowadzenia
pojazdu zostanie osiągnięty. W porównaniu z umiejętnościami obsługi
pojazdu, które są stosunkowo łatwe do opanowania w kilka godzin,
umiejętności takie jak przewidywanie potencjalnie niebezpiecznych
sytuacji w ruchu drogowym wymagają lat praktyki. Zadania kierowcy są
częściowo określane przez wymagania środowiska drogowego, takie jak:
projektowanie dróg, obecność i manewry innych użytkowników drogi oraz
przepisy ruchu drogowego. Jednak złożoność prowadzenia samochodu dotyczy
przede wszystkim kierowcy, ze względu na jego wybór prędkości jazdy,
utrzymania poprawnych odległości i pozycji. Wybór ten może prowadzić do
małego lub dużego marginesu bezpieczeństwa, a oparty jest na osobistym
oszacowaniu kierowcy zdolności do radzenia sobie w różnych sytuacjach w
ruchu drogowym. Przy dokonywaniu tych wyborów przez niedoświadczonych
kierowców w szczególności należy dążyć do utrzymania dużych marginesów
bezpieczeństwa w celu zrekompensowania ich braku doświadczenia. W
rzeczywistości jednak jest odwrotnie; młodzi niedoświadczeni kierowcy
mają tendencję do wyboru zbyt małych marginesów bezpieczeństwa. W dużym
stopniu, zjawisko to jest konsekwencją faktu, że ta grupa wiekowa
przecenia swoje umiejętności i nie doceniania złożoności sytuacji w
ruchu drogowym.
W uzupełnieniu do społecznej i fizycznej niedojrzałości oraz braku
doświadczenia, percepcja młodych początkujących kierowców może być
zaburzona w czasie jazdy. Spowodowane jest to przez spożycie alkoholu i
narkotyków, zmęczenie i rozproszenie. W porównaniu do starszych i
doświadczonych kierowców, alkohol pogarsza zdolności młodego kierowcy do
kierowania pojazdem w większym stopniu. Zażywanie narkotyków wzrasta w
tej grupie wiekowej co prowadzi do zwiększenia ryzyka wypadku. Łączne
stosowanie różnych leków i alkoholu również prowadzi do wyjątkowo
wysokiego ryzyka wypadku. Brak snu i naturalny zegar biologiczny
powodują zwiększone zmęczenie, prowadząc w końcu do zasypiania za
kierownicą. Rozproszenie jako przyczyna ryzykownej jazdy jest bardziej
widoczna u nowicjuszy niż doświadczonych kierowców.Podsumowując, wśród przyczyn nadmiernego ryzyka związanego z uczestnictwem młodych w ruchu drogowym głównymi są:
- Brak doświadczenia i umiejętności prowadzenia pojazdu. Spowodowane jest to w głównym stopniu przez niewłaściwy system szkolenia kierowców – nieadekwatny do rzeczywistości ruchu drogowego.
- Skłonność do podejmowania zachowań ryzykownych.
- Uczestnictwo w ruchu w czasie i w miejscach szczególnego zagrożenia (pora nocna, podczas weekendów).
Jak przeciwdziałać?
Osiągnięcie
celu, jakim jest obniżenie liczby wypadków i śmiertelności wśród
młodych, początkujących kierowców wymaga skoncentrowanego i
skoordynowanego podejścia, uwzględniającego: edukację, szkolenie, proces
uzyskiwania prawa jazdy, środki i sposoby nadzoru, komunikację
społeczną i promocję.
Pierwszym krokiem w kierunku obniżenia ryzyka w grupie młodych,
początkujących kierowców jest zapewnienie najwyższych możliwych ogólnych
standardów brd. Biorąc pod uwagę fakt, że młodzi ludzie są ofiarami
relatywnie większej liczby wypadków drogowych i stanowią większą część
śmiertelnych ofiar wypadków, można oczekiwać, że to w dużej mierze oni
skorzystają na wprowadzeniu ogólnych środków z zakresu bezpieczeństwa
ruchu drogowego, w szczególności w krajach, gdzie efektywność w zakresie
brd jest relatywnie niska. Kluczową rolę odgrywać tu będzie efektywne
egzekwowanie poszanowania dla przepisów – działania skupiające się na
obszarach i porach dnia szczególnego ryzyka dla młodych ludzi. To
podstawowy warunek wdrażania szeregu bardziej ukierunkowanych środków
zaradczych, o których mowa poniżej.
Równie istotny wpływ na sytuację ogólną ma uwzględnienie wysokiego
poziomu bezpieczeństwa przy projektowaniu pojazdów i dróg. Jednakże,
duży rozdźwięk we wskaźnikach ryzyka śmiertelności wypadkowej młodych i
starszych kierowców podkreśla fakt, że nie wystarczy ograniczyć się do
stosowania ogólnych środków z zakresu brd – w równej mierze niezbędne
jest bezpośrednie odniesienie się do konkretnego problemu, jakim jest
ryzyko młodego, początkującego kierowcy.
Istotne jest wdrożenie środków zaradczych mogących zredukować tę
znaczącą różnicę między poziomem ryzyka w przypadku młodych kierowców a
występującym w przypadku starszych, bardziej doświadczonych. Biorąc pod
uwagę naturę problemu, działania należy skoncentrować na przełamaniu
historycznie ukształtowanego niebezpiecznego związku pomiędzy, z jednej
strony, niedojrzałością i brakiem doświadczenia, a z drugiej –
nieograniczonym dostępem do nienadzorowanego samodzielnego prowadzenia
pojazdów w trudnych warunkach, jakie stanowi ruch o dużym natężeniu.
Przełamanie tego powiązania musi, w nieunikniony sposób, wiązać się z
podjęciem środków, które ograniczą dostępny dotąd wybór bądź zmienią
jego atrakcyjność. Kreowanie środków zaradczych nakierowanych na
rozwiązanie problemu młodych kierowców powinno polegać na starannym
równoważeniu interesów i zakresu obowiązków młodego kierowcy, a także
szerszej odpowiedzialności społecznej organów państwowych w zakresie
zapewnienia bezpiecznego systemu transportu drogowego.
Wiek przyznawania prawa jazdy
Jak odnotowano powyżej, czym niższy wiek rozpoczęcia nieograniczonego samodzielnego prowadzenia pojazdu, tym wyższe prawdopodobieństwo, że osoba ta będzie śmiertelną ofiarą wypadku, w szczególności poniżej 18 roku życia. Zatem, niezwykle ważne jest określenie odpowiedniego wieku, w którym dopuszcza się rozpoczęcie nieograniczonego samodzielnego prowadzenia pojazdu. Władze powinny odpierać, ze względu na brd, wszelkie naciski na obniżenie aktualnie obowiązującego wieku licencjonowania kierowców – a działać raczej w odwrotnym kierunku, gdyż podniesienie wieku rozpoczęcia nieograniczonego samodzielnego prowadzenia pojazdu redukuje liczbę śmiertelnych ofiar wypadków. Ponadto, warunki uzyskania prawa jazdy na jednośladowych pojazdach silnikowych powinny być na równie rygorystyczne – by nie dopuścić do ewentualnej migracji w kierunku mniej bezpiecznych form transportu.
Szkolenia
Jak
dotąd, nie można wykazać wysokiej skuteczności sformalizowanego procesu
szkoleń przyszłych kierowców w redukowaniu ryzyka incydencji wypadków.
Szkolenia powinny koncentrować się na kształtowaniu postaw kierowców
prowadzących pojazdy w sposób bezpieczny, a nie tylko technicznie
kompetentny, co oznaczałoby skierowanie uwagi, w większym niż dotąd
zakresie, na samoocenę i rozumienie czynników zwiększających ryzyko,
m.in. warunków, w jakich odbywa się jazda. Cele i testy określone dla
szkoleń powinny być narzędziami nawzajem się wzmacniającymi. Innymi
słowy, odpowiednie podejście musi stworzyć początkującym kierowcom
możliwość zdobycia szerokiego doświadczenia.
Bezpiecznych kierowców trzeba ukształtować, bo nikt nie rodzi się
bezpiecznym kierowcą. Konieczne jest powszechne uznanie, że przedłużony
etap ćwiczenia jazdy warunkuje osiągnięcie wyższego poziomu umiejętności
kognitywnych. Szczególnie ważne jest zatem zdobycie znacznego
doświadczenia w warunkach niższego ryzyka przed przejściem do
nieograniczonego samodzielnego prowadzenia pojazdu. Większe pensum jazd
szkoleniowych poprzedzające udzielenie prawa do samodzielnej jazdy, w
ramach którego szkolący się w sposób metodyczny i wszechstronny oswaja
się z prowadzeniem pojazdu, będzie skutkować obniżeniem liczby
śmiertelnych ofiar wypadków drogowych.
Stosowanie środków zapobiegawczych po udzieleniu prawa jazdy
Najwyższy stopień ryzyka występuje bezpośrednio po
udzieleniu prawa do samodzielnego prowadzenia pojazdu, w szczególności w
pierwszym roku korzystania z tego prawa. Zdanie egzaminu
upoważniającego do uzyskania prawa jazdy nie powinno narażać
początkujących kierowców na zagrożenia, nad którymi nie mogą zapanować.
Ryzyko w tym okresie można znacznie zredukować, wprowadzając
ograniczenia o charakterze ochronnym, które są konsekwentnie znoszone,
jak czyni się to w ramach systemów progresywnego prawa jazdy.
Wykazano, że młodzi kierowcy są bardziej podatni na działanie
alkoholu niż kierowcy starsi – nawet przy niższej jego zawartości we
krwi. Zatem, wysoce pożądane byłoby przyjęcie wartości zero lub 0,2 g/l,
jako maksymalnego poziomu BAC w przypadku młodych, początkujących
kierowców.
Ponadto, stwierdzono, że omawiane ryzyko obniża się znacząco w
efekcie zastosowania czasowego ograniczenia prowadzenia pojazdu w
towarzystwie młodych pasażerów oraz (lub) nocą. Zastosowanie takich
środków należy rozważać indywidualnie, z uwzględnieniem gruntownego,
odpowiednio udokumentowanego rozpoznania natury problemu występującego w
danej jurysdykcji, biorąc pod uwagę takie czynniki, jak: dotkliwość
problemu młodych kierowców i wieku, w którym zwykle podejmowana jest
nauka jazdy. Zastosowanie tego rodzaju środków zaradczych może w
znaczący sposób przyczynić się do rozwiązania problemu okoliczności
mających wpływ na szkodliwość wypadków powodowanych przez wielu młodych,
początkujących kierowców, takich jak: prowadzenie pojazdu nocą, w
towarzystwie pasażerów oraz (lub) pod wpływem alkoholu.
W Szwecji, w roku 1993, minimalny wiek, w którym dopuszczalne było
prowadzenie pojazdu pod nadzorem został obniżony z 17 do 16 lat, przy
czym minimalny wiek jazdy samodzielnej utrzymano na poziomie 18 lat. Ok.
45-50% 16-latków uzyskało prawo jazdy uczącego się kierowcy w ciągu
pierwszych 21/2 lat trwania tego nowego programu. Spowodowało to
podwyższenie mediany godzin jazd szkoleniowych z instruktorem przed
uzyskaniem prawa jazdy do 117,6, w porównaniu do mediany 47,6 godzin
przed zmianą. Na przestrzeni kolejnego okresu dwóch lat, ryzyko
spowodowania wypadku przez młodych, początkujących kierowców, którzy
rozpoczęli naukę jazdy z instruktorem w wieku 16 lat spadło o 40%, a
ryzyko wypadkowe, skorygowane o czynniki zakłócające, dla wszystkich
młodych, początkujących kierowców zostało obniżone o 15%.
Egzekwowanie
Ewidentnie, wiele ze środków zaradczych wpisanych w proces uzyskiwania prawa jazdy będzie nieskutecznych bez dyscypliny egzekwowania przepisów, w powiązaniu z poważnymi reperkusjami, które działają jako środki odstręczające od naruszeń i – bardziej ogólnie – niebezpiecznego zachowania. Początkujących kierowców należy zatem poddać reżimowi okresu próbnego, w trakcie którego mogą utracić prawo jazdy oraz (lub) podlegać wymogowi podjęcia dodatkowych jazd doszkalających, jeśli nie przestrzegają przepisów ruchu drogowego lub warunków prawa jazdy. Takie podejście można uzupełnić, wprowadzając wobec początkujących kierowców specjalne skale ocen punktów karnych, obniżające, w stosunku do innych kierowców, progowy poziom, od którego stosowane są środki karne. Adresowanie środków do młodych, początkujących kierowców jest jednak zadaniem trudnym, choć może je ułatwić zastosowanie specjalnych tablic rejestracyjnych. Zatem, konieczne jest utrzymanie egzekwowania przepisów na generalnie wysokim poziomie, choć można je koncentrować na dziedzinach, w których młodzi ludzie – a w szczególności młodzi mężczyźni – są szczególnie i ponadnormatywnie reprezentowani, w tym na: jeździe po spożyciu alkoholu, przekraczaniu dopuszczalnej prędkości, jeździe pod wpływem narkotyków i niezapinaniu pasów bezpieczeństwa, oraz w porach i miejscach szczególnej aktywności młodych ludzi.
Nowe technologie
Nowe rozwiązania technologiczne, takie jak: czarne skrzynki, inteligentne klucze czy alco-loki, stwarzają możliwości zapewnienia przestrzegania warunków związanych z procesem udzielania prawa jazdy. Ponadto, takie rozwiązania jak: inteligentne dostosowanie prędkości – Inteligent Speed Adaptation, adaptacyjna kontrola jazdy – Adaptive Cruise Control czy elektroniczna kontrola stabilności jazdy – Electronic Stability Control mogą zredukować celowo i odruchowo niebezpieczną jazdę wśród wszystkich kierowców, w tym ludzi młodych. W odniesieniu do wielu z wymienionych technologii koniecznie są dalsze badania, jednak należy odnotować, że niektóre z nich mogą być szczególne przydatne młodym kierowcom, zarówno w prowadzenia pojazdu, jak i w rozwiązywaniu specyficznych problemów.
Komunikacja i edukacja
Środkom
zaradczym, w szczególności egzekwowaniu przepisów, powinny towarzyszyć
wysiłki w zakresie komunikacji społecznej i edukacji wpływającej na
zmianę fundamentalnych postaw, które nasilają omawiane ryzyko –
nakierowane, w szczególności, na niedoświadczonych kierowców, grupy o
stylu życia wysokiego ryzyka oraz mężczyzn. Należy także pamiętać, że
wiele związanych z bezpieczeństwem postaw kształtuje się na długo przed
wiekiem, w którym można prowadzić pojazd oraz że powstają one w dużej
mierze pod wpływem naśladowanych wzorów. W związku z tym ważne jest
dostarczanie rodzicom i innym osobom dorosłym informacji o tym, jak mogą
przyczynić się do obniżenia ryzyka wiązanego z młodymi kierowcami.
Również środki spoza obszaru brd – takie jak: dostępność i koszt
środków komunikacji publicznej i szkolnej, koszt eksploatacji pojazdu,
dostępność alkoholu czy lokalizacja usług interesujących młodych ludzi –
mogą mieć wpływ na poziom przedmiotowego ryzyka. Wszystkie decyzje
podejmowane w domenie polityki publicznej powinny brać pod uwagę wpływ,
jaki mogą potencjalnie wywrzeć na bezpieczeństwo ruchu drogowego.
Działania profilaktyczne
Zmiana systemu szkolenia
Szkolenie kierowców uważane jest za jeden z najważniejszych
elementów zmniejszających niebezpieczeństwo udziału kierowcy w wypadku.
Jednak na podstawie doświadczeń zagranicznych można stwierdzić, że jeśli
chodzi o zmniejszenie zagrożenia, programy szkolenia kierowców nie
zawsze są efektywne. Ocena szkoleń pod względem ich wpływu na bezpieczną
jazdę jest bardzo trudna. Skomplikowane jest określenie metodologii
oceny efektów szkoleń. W dotychczasowych analizach często brak było
systematycznej oceny dotyczącej jakości kursów, które uwzględniałyby
zawartość programu szkolenia i metod nauczania. Bezpieczna jazda wymaga
dobrego programu nauczania, zdolnego instruktora /nauczyciela oraz
innych odpowiednich pomocy. Znaczenie pojęć „dobry”, „zdolny” lub
„odpowiedni” to przedmiot analiz badawczych w takim samym zakresie w
jakim jest to ocena efektywności kursów szkoleniowych. Nauczyciele,
pomoce naukowe i metody nauczania tworzą razem logiczne wsparcie. Pod
tym względem szkolenie/nauka kierowców nie różni się od nauki w innych
dziedzinach.
Sprawność nauczania jest pod wieloma względami mieczem obosiecznym i
dlatego pozostaje pedagogicznym dylematem. Druga faza szkolenia
kierowców w Norwegii miała pewne niekorzystne konsekwencje. Część
młodych mężczyzn wykorzystało podwyższone umiejętności kierowania
pojazdem jako „carte blanche” zarówno do zwiększenia prędkości jak i
śmielszej jazdy na drogach szybkiego ruchu.
W dziedzinie szkolenia kierowców pojęcie sprawności tegoż szkolenia
tradycyjnie oparte było na technicznych umiejętnościach kierowania oraz
na kryteriach taktycznych. Jednak ostatnie badania dowiodły, że jakość
kierowania jest również zależna od takich elementów, jak świadomość
zagrożenia, zależność pomiędzy umiejętnościami subiektywnymi i
rzeczywistymi, odpowiedzialność społeczna. Każde spojrzenie ograniczone
jedynie do sektora ruchu drogowego oraz przepisów drogowych jest za
wąskie. Zachowanie w ruchu drogowym powinno być rozpatrywane w ramach
zachowań społecznych. W Norwegii w ciągu ostatnich 15 – 20 lat zaczęto
przywiązywać większą wagę do nowych aspektów dotyczących roli człowieka w
ruchu drogowym. Z zainteresowaniem przyjęto motywacyjne i poznawcze
teorie w psychologii oraz pedagogice. Tutaj cel człowieka, rozpoznanie
niebezpieczeństwa i korzystanie z doświadczenia, proces podejmowania
decyzji postrzegane są jako wzajemnie zależne czynniki, które mają
związek z modelem zachowania użytkowników drogi.
Bazując na czynnikach ryzyka bycia ofiarą wypadku drogowego
spowodowanego przez młodych kierowców należy zweryfikować programy
szkolenia kierowców. Minimalny poziom umiejętności koniecznych do zdania
egzaminu na prawo jazdy oparty jest na modelu nauki kierowców z lat
sześćdziesiątych. Niewłaściwe działanie na tym poziomie tuż przed
wypadkiem zazwyczaj zaliczone zostanie do bezpośrednich czynników
wpływających na powstawanie wypadków.
Poziom i treść obecnych szkoleń kierowców wskazuje, że czynniki
pośrednie nie są poważnie brane pod uwagę. Wszyscy mówią o znaczeniu
postaw, zachowaniu w ruchu drogowym lecz mówienie to za mało. Jeśli
szkolenie ma mieć jakiś wpływ na postawy i zachowanie, należy przejrzeć
jego część teoretyczną dotyczącą zarówno zawartości, jak i metod. Treść
szkolenia musi celować w poziom podejmowania decyzji przez kierowcę.
Należy silnie skoncentrować się na świadomości zagrożenia podczas
prowadzenia pojazdu jako umiejętności społecznej. Następnie należy zająć
się ogólnym problemem i stworzyć program nauczania kierowców, który
uwzględniałby codzienne życie młodych ludzi, ponieważ młodzi kierowcy
nie zabijają samych siebie lub innych ludzi z powodu nieznajomości
kodeksu drogowego lub braku umiejętności technicznych. Jest to raczej
problem stylu życia, norm społecznych, odpowiedzialności społecznej,
nieświadomości zagrożenia oraz pewności w siebie.
Bardzo ważna jest rola instruktorów i jeśli poziom nauczania ma być
satysfakcjonujący, instruktorzy muszą być odpowiednio dobrze
wykształceni. Większość młodych mężczyzn podczas jazdy podejmuje ryzyko,
ponieważ pewnie czują się za kierownicą. Trzeba im uświadomić, że same
umiejętności prowadzenia samochodu nie wystarczą, aby zapobiec wypadkom.
Dlatego coraz bardziej oczywiste jest, że przekazywanie informacji
dotyczących technicznych, fizycznych aspektów jazdy to za mało i coraz
szerzej zaczynają być uwzględniane kwestie społeczne. Szkolenie musi być
oparte na dialogu pomiędzy instruktorem a uczniem. Ważne jest
wytworzenie samoświadomości, umiejętności samooceny i oceny sytuacji na
podstawie obserwowanych okoliczności. Dzięki wiedzy z zakresu poznania,
motywacji i psychologii społeczeństwa możliwe są nowe sposoby
zrozumienia psychologii kierowcy. Bardzo pożyteczny wydaje się być
„wewnętrzny model”. Poprzez zmianę wewnętrznego modelu kierowców możemy
wpływać na ich zachowanie (Dąbrowska–Loranc, M., 1995).
Symulatory nauki jazdy
Tradycyjny sposób edukacji kierowców ma jedną główną wadę: kandydat
na kierowcę nie może doświadczyć wszystkich możliwych sytuacji w ruchu, a
jego umiejętności zależą od tego, w jakich sytuacjach postawił go los
podczas nauki jazdy z instruktorem. Zanim otrzymało się prawo jazdy,
doświadczenie kierowcy trzeba było zdobywać podczas długiego i
kosztownego procesu. Dlatego zaczyna stosować się już symulatory do
nauki jazdy, które mogą przedstawić rzeczywistą sytuację na drodze i
zasymulować odpowiedni sposób nauki. Kierowcy właśnie mogą poznawać
wszystkie czynniki ryzyka związane z niedoświadczeniem początkujących
kierowców.
W symulatorach możemy tworzyć sytuacje, które zdarzają się rzadko na
drodze: prowadzić w pewnych porach roku lub podczas złej pogody,
prowadzić przy różnym natężeniu ruchu czy w różnym ukształtowaniu terenu
lub w sytuacjach, które wymagają złożonego procesu postrzegania i
decyzji, i które powtarzają rzeczywiste niebezpieczne sytuacje na
drodze. Sytuacje te mogą być powtarzane wielokrotnie, czego nie udałoby
się uzyskać w rzeczywistości. Jeśli operator symulatora lub instruktor
nauki jazdy daje szczegółowe wskazówki uczniowi, to może on precyzyjnie
doskonalić swoje nieprawidłowe zachowania w określonej sytuacji. W ten
sposób może lepiej zrozumieć swoje zachowanie podczas jazdy co pozwoli
mu później lepiej oceniać daną sytuację.
Kampanie reklamowe
Bardzo ważnym aspektem w promowaniu bezpiecznej jazdy młodych
kierowców jest prowadzenie kampanii reklamowych informujących o
zagrożeniach, jakie istnieją na drodze. Wpływ mediów i pokazywanych tam
wzorców zachowań na młodych ludzi jest powszechnie znany. Przedstawienie
w reklamach agresywnego sposobu prowadzenia czy szybkiej jazdy
sportowymi samochodami jest przykładem złych zachowań.
Niezwykle ważne jest popieranie aktywnych zachowań wśród młodzieży.
Samodzielnie opracowane informacje trafiają głębiej do świadomości
człowieka niż zasłyszane lub przeczytane. W związku z tym w szkołach, w
ośrodkach nauki jazdy czy klubach młodzieżowych proponuje się zachęcanie
młodych ludzi do przygotowywania reportaży na tematy bezpieczeństwa
ruchu. Opracowując materiał, jego autor musi się dobrze nad nim
zastanowić i poprzez aktywne zaangażowanie o wiele lepiej pozna problem,
niż gdyby o tym przeczytał.
Przedstawienie reportażu na szerszym forum na pewno będzie wywoływać
dyskusje zachęcające do dalszych przedsięwzięć. Jednocześnie wnioski z
dyskusji mogą być interesujące dla ekspertów z dziedziny bezpieczeństwa
ruchu przy podejmowaniu określonych działań profilaktycznych.
Młodzież chętnie będzie współpracować ze środkami masowego przekazu.
Samodzielnie wykonany film wideo może być najlepszą ilustracją typowych
zachowań młodych ludzi w czasie wolnym.
Ostatnim problemem, ale mającym szczególne znaczenie, jest nacisk
grupowy, który może być silniejszy od indywidualnych zasad. Dlatego
należy dostarczyć młodzieży odpowiednich argumentów, aby skutecznie
mogła przeciwstawiać się presji rówieśników.
Zadaniem dorosłych (rodziców, nauczycieli) jest prowadzenie
odpowiednich dyskusji w formie zabaw grupowych. Na początku takiej
dyskusji należy przedstawić konkretną sytuację, kiedy to ktoś jest
namawiany do czegoś, czego nie lubi (np. wypicia szklanki piwa).
Następnie w trakcie rozmowy w grupie poszukuje się takich argumentów,
które potwierdzają słuszność wyboru, a nie są tylko wykrętami.
Alternatywne środki transportu
Przy problemie bezpieczeństwa związanym ze stylem życia młodych
ludzi często zaleca się zastosowanie alternatywnych środków transportu. W
celu zredukowania nieproporcjonalnie dużej ilości nocnych wypadków
wśród ludzi w wieku 18 – 24 lat w weekendy, we wczesnych latach
dziewięćdziesiątych wprowadzono w Niemczech nocne autobusy odwożące
młodych ludzi do domu po dyskotece. Taki pomysł ma swój wkład w brd,
oferując młodym ludziom (szczególnie pod wpływem alkoholu) bezpieczną
alternatywę powrotu, a także młodym osobom, których powrót zależy od
innego kierowcy.
Współpraca międzynarodowa
Współpraca międzynarodowa polegająca na wzajemnym
udostępnianiu wyników badań i dobrych praktyk przyczyni się do redukcji
kosztów zwalczania ryzyka wypadku spowodowanego przez młodego kierowcę.
Propagowanie stosownych zaleceń opracowanych przez kraje OECD/EKMT
będzie dla szerokiego grona krajów rozwijających się cenne i pomocne w
rozwiązaniu szeregu występujących tam poważnych problemów bezpieczeństwa
ruchu drogowego.
Państwa świata mogą współpracować, np. w ramach takich mechanizmów,
jak Współpraca ONZ na rzecz Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego, co stwarza
przed nimi możliwość osiągnięcia bezpieczeństwa ruchu drogowego na
możliwie najwyższym poziomie. Szczególne środki powinny zostać podjęte w
celu przeciwdziałania i wyeliminowania tragicznych skutków
spowodowanych przez niedojrzałość i brak doświadczenia. Po pierwsze
środki, które podnoszą ogólny poziom bezpieczeństwa ruchu drogowego,
takie jak odpowiednie egzekwowanie prawa w zakresie ograniczeń dot.
alkoholu, prędkości oraz pasów bezpieczeństwa. Również bezpieczne drogi i
samochody zwiększą poziom bezpieczeństwa młodych i niedoświadczonych
kierowców. Oprócz tych ogólnych, wymagane są również szczególne środki
dla początkujących kierowców. Skuteczne działania mają na celu
zwiększenie doświadczenia w prowadzeniu pojazdu jeszcze przed
rozpoczęciem jazdy w pojedynkę, oraz ochronę przed sytuacjami wysokiego
ryzyka w pierwszym etapie jazdy. Doświadczenie może zostać zwiększone
przez nadzorowane jazdy przez doświadczonego kierowcę.